ترخون گیاهی است به رنگ سبز براق، با ساقه های باریک و برگ هایی نازک، کشیده و بلند و نیزه ای شکل که انتهای آن معمولا به صورت نوک تیز می باشد. قطر این برگ ها در حدود 2 تا 8 سانتی متر است. گیاه ترخون از خانواده کاسنی یا مرکبات است که ارتفاع آن گاهی به 50 سانتی متر هم می رسد.ریشه گیاه ترخون به صورت مرکزی و دارای بوته و درختچه هایی است که چند شاخه می باشد. ترخون به صورت افقی در خاک ریشه کرده و گسترش می یابد. تکثیر این گیاه به روش رویشی انجام می شود. گل های گیاه ترخون زرد رنگ هستند. برگ های این گیاه حاوی اسانس های روغنی هستند که در حدود 3/ درصد می باشد که عمده این اسانس ها را متیل چاویکول و پی متوکسی سینامیک آلدئید تشکیل می دهند. حدود 70 درصد از اسانس های موجود در گیاه ترخون مربوط به متیل چاویکول است. این مواد دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی و دافع حشرات هستند.

ترخون یک سبزی با رایحه دلپذیر و معطر است که در کشورهایی همچون فرانسه بعنوان مصرف دارویی استفاده های فراوانی از آن می شود. ترخون در فرانسه بعنوان پادشاه سبزیجات معرفی می گردد. در کشور فرانسه از ترخون و دمنوش آن برای درمان بی خوابی نیز استفاده می شود. در این کشور و بسیاری از کشورهای اروپایی از ترخون خشک یا تازه، جهت خوش عطر کردن غذا و یک طعم دهنده بی نظیر استفاده می کنند. این سبزی معطر، طعمی مطبوع و دلچسب به غذاها می بخشد و باعث لذیذ شدن هر نوع غذایی می شود. ترخون ادویه ای معروف در دنیای آشپزیست.

طبع ترخون گرم و خشک است که باعث کاهش رطوبت بدن می شود. ترخون تازه را می توان به طور معمول در حدود 4 الی 5 روز نگه داری کرد. این در حالیست که ترخون خشک دوام بیشتری داشته و و در یک محیط خنک می تواند 4 تا 6 ماه نیز سالم باقی بماند. برگ های ترخون بعد از فاسد شدن شروع به تغییر رنگ به قهوه ای می دهند که یکی از نشانه های فاسد شدن این گیاه است.

برخی از شواهد باستانی حاکی از آن است که یونانیان باستان برای تسکین درد دندان و بی حس کردن دندان ها، برگ های ترخون را می جویدند. ترخون به دلیل دارا بودن ماده ای به نام اوژنول دارای خاصیت بی حس کنندگی، ضدالتهابی و ضدعفونی کنندگی است.

ترخون منبعی از خواص بی نظیر و ترکیبات مفید برای بدن است. برگ های گیاه ترخون دارای مقادیر فراوانی پتاسیم است. پتاسیم موجود در برگ های ترخون باعث متعادل شدن سطح مایعات بدن می شود. همچنین وجود ویتامین های A و C در ترخون باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می گردد. از دیگر مواد معدنی و ویتامین های موجود در ترخون می توان به آهن، مس ، کلسیم، ریبوفلاوین، فولات و منگنز اشاره کرد.

کاربردهای ترخون

ترخون خشک و یا تازه استفاده های فراوانی دارد و در صنایع مختلف قابل استفاده است. در ادامه تعدادی از این کاربردها را بررسی خواهیم کرد.

• صنعت غذایی: در صنعت غذایی می توان از ترخون خشک و یا ترخون تازه برای خوش طعم و خوش عطر کردن غذا استفاده نمود. ترخون در تهیه سالادها، غذاهای برنجی، نان و یا مصارف خانگی دیگر نظیر تهیه دمنوش و چای کاربرد فراوانی دارد.
• صنعت دارویی: همانطور که گفته شد ترخون دارای مقادیر زیادی از خواص دارویی، ضد التهابی، انتی اکسیدانی و … می باشد. به همین دلیل برای تهیه داروهای مختلف می توان از این گیاه بهره برد. از گیاه ترخون می توان روغنی بدست آورد که این روغن برای کاهش وزن و رفع چربی های پهلو و شکم موثر می باشد.
• صنعت آرایشی و بهداشتی: از ترخون می توان جهت درست کردن برخی از محصولات آرایشی و بهداشتی نظیر صابون، شامپو و اسپری های ضد تعریق و ضد بو استفاده نمود. ترخون بعنوان یک ماده اولیه در ترکیب این نوع مواد حاضر است. همچنین برای ساخت برخی از عطر و ادکلن ها می توان از ترخون و مواد معطر موجود در آن استفاده نمود.

خواص ترخون

ضد سرطان و تقویت کننده سیستم ایمنی

گیاه ترخون و به خصوص برگ های این گیاه دارای مقادیر زیادی آنتی اکسیدان می باشد. وظیفه این آنتی اکسیدان ها مبارزه با رادیکال های آزاد درون بدن می باشد. آنتی اکسیدان نقش ایمنی و مصونیت بدن در برابر عوامل بیماری زا را دارد. وجود آن ها باعث جلوگیری از هرگونه بیماری می شود. از مهمترین بیماری هایی که آنتی اکسیدان ها نقش مبارزه با آن را دارند می توان به انواع سرطان اشاره کرد. آنتی اکسیدان ها از رشد و تکثیر سلول های سرطانی جلوگیری کرده و اجازه فعالیت به این سلول ها را نمی دهند. همچنین وجود ویتامین سی در این ماده گیاهی به کاهش التهابات بدن و مقابله با ورود هرگونه باکتری و ویروس کمک می کند. ترخون دارای امگا3 می باشد که این ماده نیز خاصیت ضد التهابی دارد.

تقویت قلب

ترخون حاوی پتاسیم است. پتاسیم یک ماده معدنی مهم برای تنظیم و تقویت عملکرد قلب به شمار می رود. ترخون توانایی محافظت از قلب در برابر انواع بیماری ها دارد. مثلا استفاده از ترخون سبب می شود که رگ های خونی قلب و جداره آن ها از استحکام کافی برخوردار شده و در برابر هرگونه صدمه مقاومت داشته باشد. ترخون در عملکرد سیستول و دیاستول قلب نیز نقش مهمی ایفا می کند.

برگ های ترخون دارای ماده فیتوشیمیایی هستند که از انسداد رگ های قلب و همچنین رسوب چربی در آن ها ممانعت می کند. این ماده باعث جلوگیری از بیماری ایسکمیک می شود. ترخون همچنین در حفظ فشار خون طبیعی موثر می باشد.

تنظیم قند خون و جلوگیری از دیابت

ترخون بعنوان یکی از سبزیجات مهم در ادویه جات و سفره های غذایی ایرانیان دارای خاصیت ضد دیابتی است. این گیاه حاوی فیبر زیادی است که توانایی توزیع کالری در تمام اندام های بدن را دارد. وجود چنین مکانیسمی سبب تنظیم و تعادل سطح قند خون در بدن شده و از بیماری هایی نظیر قندخون جلوگیری می کند.

خون سازی

یکی از خواص بی نظیر ترخون خاصیت خون سازی این گیاه است. ترخون دارای آهن می باشد. آهن موجود در ترخون در تشکیل گلبول های قرمز موثر می باشد. این گیاه دارای ویتامین سی نیز می باشد که باعث جذب بیشتر ماده معدنی آهن می شود؛ از این رو ترخون قادر به رفع کم خونی می باشد. بنابراین افرادی که از مشکلات کم خونی نظیر تالاسمی رنج می برند می توانند از ترخون در برنامه غذایی خود استفاده کنند.

ضد اسپاسم

ترخون دارای میزان زیادی منیزیم است. منیزیم به عضلات بدن کمک می کند تا کارایی بهتری داشته باشند و دچار اسپاسم و گرفتگی نشوند. ترخون باعث شل شدن و ریلکس شدن عضلات بدن می شود.

تقویت استخوان و دندان

به علت وجود کلسیم فراوان در گیاه ترخون و همینطور ماده معدنی فسفر که از عناصر مهم تشکیل استخوان هستند، استحکام و استقامت استخوان ها با این گیاه خوش طعم تضمین می شود. مواد معدنی فسفر و کلسیم در سلامت دندان ها نیز نقش مهم و پررنگی دارند. ترخون حاوی ماده ای به نام اوژنول است که دارای اثر تسکین دهندگی می باشد. برای رفع دندان درد می توان از دمنوش ترخون استفاده نمود و یا گیاه آن را به صورت تازه جوید. ترخون در سلامت دهان و جلوگیری از بوی بد دهان نیز کارایی دارد. این ماده گیاهی معطر باعث کاهش بوی بد دهان می شود و بهداشت دهان را افزایش میدهد.

تقویت عملکرد روده بزرگ و کوچک

برگ های ترخون حاوی روی می باشند. روی یک ماده ضروری برای حرکات روده و تنظیم عملکرد آن است. یکی از وظایف این ماده معدنی حفاظت از مخاط روده است. به همین دلیل پس از مصرف ترخون فرد با مشکلاتی همچون اسهال، یبوست و … روبه رو نخواهد شد. همچنین فیبر موجود در آن نیز به هضم بهتر غذا کمک می کند و باعث دفع راحت تر می شود. ترخون یک ماده گیاهی مدر می باشد. این گیاه به مثانه، روده کوچک و کلیه ها در دفع مواد زائد کمک می کند. همچنین تعادل الکترولیت ها و آب بدن حفظ می شود.

تقویت سیستم بینایی

یکی از فاکتورهای مهم عملکرد بینایی وجود ویتامین A می باشد. این ویتامین به طور مستقیم بر کیفیت کارکرد چشم موثر است. ترخون قادر به جلوگیری از بیماری هایی همچون آب مروارید، پیری و خشکی چشم و سایر بیماری های دژنراتیو چشم می باشد.  

تقویت سیستم عصبی و مغز

ویتامین بی 12 موجود در ترخون از نورون هایی عصبی محافظت نموده و باعث تقویت اعصاب می شوند. برخی از علائم عصبی مانند سوزن سوزن شدن و یا بی حسی اندام ها به دلیل کمبود ویتامین بی 12 است که با مصرف ترخون می توان نسبت به رفع آن اقدام نمود. ویتامین بی 6 موجود در برگهای ترخون هم یک عامل دیگر تقویت سیستم عصبی بدن می باشد. این ویتامین باعث بهبود کارایی مغز می شود، از زوال عقل و بیماری هایی نظیر کند ذهنی و فراموشی نیز جلوگیری می نماید.

کاهش استرس و بی خوابی

از برگ های ترخون می توان جهت رفع استرس و علائم اضطراب بهره برد. استرس یکی از عوامل موثر بر بی خوابی می باشد. ترخون می تواند این علائم را از بین برده و آرامش روحی و روانی را بوجود بیاورد.

بهبود کارکرد دستگاه گوارش

برگهای ترخون به طور طبیعی باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش می شود. مشکلات گوارشی نظیر دلدرد، دل پیچه، و سوءهاضمه را می توان با مصرف ترخون کاهش داد. ترخون، ترشح صفرا را نیز بهبود می بخشد و همچنین باعث افزایش اشتها می گردد. برگ ترخون با موادی که دارد به مغز پیام ارسال می کند و بدن را به خوردن تحریک می نماید. این گیاه به عنوان عامل سم زدایی عمل می کند و دارای مکانیسم دفع سموم و مواد زائد از بدن می باشد. ترخون باعث کاهش سطح لپیتن می شود و به همین علت توانایی افزایش اشتها را دارد. از دست دادن اشتها ممکن است باعث سوء تغذیه شود. معمولا مشکلات عصبی، افزایش سن، مصرف برخی از داروها و یا بیماری های زمینه ای باعث کاهش اشتها می شود. نامتعادل بودن هومرون های گرلین بعنوان هورمون گرسنگی و لپتین بعنوان هورمون سیری نیز در کاهش اشتها و کاهش سطح انرژی موثر می باشند.

محافظت از عضلات و اندام ها

در ترکیبات ترخون، ماده کراتین وجود دارد. این ماده به حفظ توده های عضلانی کمک می نماید. پتاسیم موجود در برگ ترخون هم به اندام های بدن کمک می کند تا در سلامت کامل به انجام وظایف خود در بدن بپردازند.

کاهش مشکلات قاعدگی

گفته شد که اوژنول موجود در ترکیب ترخون باعث تسکین درد دندان می شود. این ماده علاوه بر این موضوع می تواند سبب کاهش درد قاعدگی و مشکلات آن در بانوان شود.

تقویت مو

از عصاره برگ ترخون در صنعت دارویی شامپوهایی تولید می شود که جهت تقویت مو استفاده می شود. این نوع شامپو جهت حفظ زیبایی و لطافت مو کاربرد دارد. عصاره ترخون در درمان ریزش مو و جلوگیری از موخره تاثیرگذار است.

مضرات ترخون

هر ماده غذایی در صورتی که بدون ملاحظه و با افراط مصرف گردد دارای عوارض جانبی می باشد. ترخون نیز مانند بسیاری از مواد غذایی دیگر در صورتی که به اندازه مصرف شود عارضه ای به همراه نخواهد داشت. به دلیل وجود نوعی ماده شیمیایی به نام استراگول در ترکیبات ترخون، اگر به میزان غیرمجاز و طولانی مدت مصرف شود، سیستم ایمنی بدن دچار مشکل شده و ممکن است باعث ایجاد سرطان شود. این گیاه اثرات مثبتی برای افراد گرم مزاج ندارد؛ به همین دلیل افرادی که مستعد تبخال، جوش و آکنه و حساسیت های پوستی هستند بهتر است به مقدار کم از این گیاه استفاده نمایند. ترخون در صورت مصرف بیش از حد باعث گرفتگی صدا و ازدیاد خلط سینه می شود. همچنین طبق پژوهش های صورت گرفته ترخون نیروی جنسی را کاهش می دهد. این ماده گیاهی برای مادران شیرده و زنان باردار نیز مناسب نبوده و می تواند خطر سقط جنین را در آن ها افزایش دهد. گیاه ترخون باعث افزایش میزان خونریزی می شود؛ لذا زمانی که نقطه ای از بدن دچار زخم شود خون دیرتر لخته می شود. برخی از افراد ممکن است نسبت به این ماده گیاهی آلرژی داشته باشند و دچار حساسیت های تنفسی، پوستی و … بشوند.