گیاهان دارویی، کاربردها و مزایای استفاده از آن

تاریخچه گیاهان دارویی

زندگی انسان از دیرباز با استفاده از گیاهان دارویی پیوند خورده است. انسان های نخستین به دلیل کمبود منابع غذایی و دشواری در یافتن غذا به ناچار برای رفع گرسنگی خود از درختان، برگ، علف و بوته های مختلف تناول می کردند. به طور کلی انسان های نخستین بهترین پناهگاه ها، بهترین درمان ها و بهترین نوع غذاها را از دل خود طبیعت بدست می آوردند. در طول تاریخ درمان امراض مختلف با استفاده از گیاهان دارویی بهترین نوع درمان محسوب می شده است. در قرن جدید به دلیل پیشرفت تکنولوژی، علوم و تجهیزات پزشکی، استفاده از داروهای شیمیایی گسترش یافته است اما در کنار پیشرفت علم، آگاهی جامعه نیز افزایش یافته است و سبب شده که مردم عاقلانه به شیوه های درمانگری بپردازند. یکی از این شیوه ها رجوع دوباره مردم به سمت گیاهان دارویی و داروهایی با منشا کاملا گیاهی است.

از بخش های مختلف گیاه دارویی مثل ریشه، ساقه، برگ و گل آن می توان برای مصارف گوناگون استفاده کرد. یکی از این کاربردها، جهت اهداف درمانی می باشد. گیاهان دارویی به دلیل رشد و نمو ارگانیک و وجود مواد فعال بیولوژیک مزایای مهمی برای بدن انسان دارد. برای استفاده از خواص گیاهان دارویی یا باید آن ها را بصورت خام مصرف نمود و یا با فرآوری بخش های مختلف آن به ماده مورد نیاز دست پیدا کرد. در مقاله امروز وبسایت بهتاگل در صددیم تا خواص و کاربرد گیاهان دارویی را بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

کاربرد گیاهان دارویی

بطور کلی مهمترین کاربرد گیاهان دارویی، استفاده از آن بعنوان مصارف دارویی و مصارف غذایی، استفاده در کشاورزی و استفاده در صنعت آرایشی و بهداشتی می باشد. در مصرف دارویی از قسمت های مختلف گیاه جهت تولید داروهای مختلف بهره برداری می شود. در برخی موارد از خود گیاه با تغییرات جزئی برای درمان برخی بیماری ها استفاده می شود. بعنوان مثال از دل گیاهی مانند آلوئه ورا می توان ژلی را استحصال کرد که در ترمیم جای زخم، کاهش چین و چروک و سایر مشکلات پوستی کاربرد دارد و یا از محصولی همچون گل محمدی می توان جهت استخراج اسانس و عصاره در صنعت آروماتیک و عطرسازی بهره برد. بخش های مختلف برخی از گیاهان ممکن است کابردهای متفاوتی داشته باشند و خواصشان با یکدیگر فرق کند. بعنوان مثال گل درخت نمدار خاصیت آرام بخشی دارد حال اینکه برگ های این گیاه ملین و نرم کننده معده و روده می باشد. این گیاهان می توانند در برابر عوامل بیماری زا و بهبود عملکرد گلبول ها در مقابل انواع میکروب مقابله کرده و جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری های مختلف بدن را مصون بدارد. از گیاهان دارویی در طبخ انواع و اقسام غذاها نیز می توان استفاده کرد. برخی از گیاهان مانند دارچین، زنجبیل و نعنا جز ثابت و جدانشدنی سفره های اکثر ایرانیان بوده و طعم و بوی غذاها را دلپذیر کرده است. از این گیاهان در صنایع غذایی به عنوان نوعی افزودنی جهت طعم دهنده در غذاها و نوشیدنی ها و مکملهای غذایی به کار می رود.  گیاهان دارویی غذا را عطرآگین کرده و با داشتن مقادیر زیادی از ترکیبات آنتی اکسیدانی باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش سلامت بدن می گردد. لازم به ذکر است که بسیاری از این گیاهان دارویی در طی برخی از فرآیندهای تبدیل، روغن گیری می شوند. در حال حاضر حدود 3000 گیاه شناخته شده وجود دارد که از آنها روغن بدست آمده است که از 300 نوع آن در صنایع غذایی استفاده می شود. مصرف چربی و روغن توسط انسان هرروزه در حال افزایش می باشد و از آن جا که روغن های با منابع غیرگیاهی برای بدن مضر بوده و میتواند سلامتی او را به خطر بیاندازد، اقبال به سمت روغن های گیاهی رو به گسترش بوده است. برای تولید مقدار کمی روغن گیاهی نیاز به مقدار زیادی از گیاه می باشد و این دلیلی بر گران بودن قیمت روغن های گیاهی می باشد. اما با این وجود بسیاری از شرکت ها کیفیت و سلامت را اولویت کار خود قرار داده و از گیاهان دارویی بهترین روغن ها را استخراج می کنند.

در صنعت کشاورزی نیز از گیاهان دارویی به عنوان عامل از بین بردن آلودگی و آفت استفاده می شود. به دلیل استفاده روزافزون انواع سموم و آفت کش های شیمیایی در صنعت کشاورزی برای جلوگیری از آفت زدگی محصولات کشاورزی، سلامت انسان با مصرف این نوع محصولات همواره در خطر بیشتری بوده و زمینه ساز انواع سرطان ها و بیماری های لاعلاج در عصر حاضر شده است. استفاده از این سموم و آفت کش ها نه تنها برای انسان بلکه برای طبیعت نیز آسیب زا و خسارت آور می باشد. با توجه به اینکه گیاهان دارویی آسیب و خطری برای طبیعت و انسان ندارد و اثر مبارزه و کاهش آلودگی توسط آن ثابت شده است، امروزه بسیاری از شرکت های کشاورزی سعی در تولید محصولاتی دارند که به وسیله گیاهان دارویی بتوانند عوامل آلودگی و بیماری زا را از بین ببرند و در برابر عوامل خارجی مانند حشرات و باکتری ها که بر محصولات کشاورزی آسیب وارد می کنند مقابله کند.

استفاده از گیاهان دارویی برای مصارف آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد فراوانی دارد. در صنعت آرایشی و بهداشتی از مواد موثره گیاهان دارویی، فرآورده های زیادی نظیر عطر، کرم، پماد و قرص های مختلفی تولید می شود. استفاده از گیاهان دارویی برای مصارف آرایشی از گذشته دور در کشورهایی چون ایران، یونان، چین و مصر کاربرد داشته است.

گیاهان دارویی در عصر حاضر بخش لاینفک پزشکی مدرن می باشند و از سنتز این گیاهان که عوارض جانبی محدودی دارند و در اکثر قسمت های محیط زیست یافت می شوند جهت ساخت داروهای متنوع استفاده می شود. به دلیل طیف وسیع گیاهان دارویی، هنوز بسیاری از این گیاهان ناشناخته بوده و خواص آن ها برای انسان مبهم می باشد. این در حالیست که امروزه ابعاد و خواص بسیاری از همین گیاهان شناخته شده نیز بدلیل عدم توجه و اقبال کافی ناشناس باقی مانده است و نیاز است که به ترویج و گسترش هرچه بیشتر این گیاهان پرداخته شود.

ممکن است برخی از افراد هنوز تفاوت بین گیاهان دارویی و داروهای گیاهی را درک نکنند. گیاه دارویی در واقع گیاهی است که دارای خواص دارویی می باشد و به صورت خشک شده و یا تازه مصرف می گردد. در حالی که داروهای گیاهی برگرفته از گیاهان دارویی می باشند و بعبارتی پس از جداسازی قسمت هایی از گیاه که دارای خاصیت دارویی می باشد، عملیات فرآوری بر روی آن انجام شده و به یک داروی گیاهی تبدیل می شود.

مزایای داروهای گیاهی

به دلیل کم بودن عوارض داروهای گیاهی در قیاس با داروهای شیمیایی، استفاده از این محصولات روز به روز در حال افزایش می باشد. برخی از مزایای این داروها را در ادامه بررسی خواهیم کرد.

• در اکثر اوقات در دسترس بوده و از قیمت مناسبی برخوردار هستند. بنابراین در قیاس با داروهای گران قیمت شیمیایی مقرون به صرفه بوده و تهیه آن راحت تر می باشد.
• نسبت به داروهای شیمیایی عملکرد و جوابدهی بهتری دارند؛ زیرا به دلیل خلوص بیشتر در ترکیبات این داروها، تاثیر آن بر بدن افزایش یافته است.
• میزان عوارض جانبی کمتری در قیاس با داروهای شیمیایی داشته و در اغلب موارد برای بدن مضر نمی باشند.
• برخی از گونه های لاعلاج بیماری که با داروهای شیمیایی قابل درمان نمی باشد ممکن است با کشف گونه های ناشناخته از گیاهان برای ساخت دارو قابل درمان شود. همچنین بسیاری از بیماری هایی که در مقابل داروهای شیمیایی مقاوم شده و تاثیر نمی پذیرند در برابر داروهای گیاهی شکست خورده و درمان می گردند.
• داروهای گیاهی به دلیل نوظهور بودن در بازارهای مختلف در سطح دنیا می توانند در کنار داروهای شیمیایی ارزش اقتصادی مضاعفی را ایجاد کنند و سبب رونق تجارت در صنعت دارو گردند.

ترکیبات گیاهان دارویی

گیاهان دارویی دارای ترکیبات شیمیایی و عناصر مختلفی هستند که وجودشان سبب حفاظت از آن ها در برابر گیاهخواران و علفخوارن شده و برعکس بدین طریق باعث جذب گرده افشان ها شده است. این گیاهان دارای عناصر معدنی همچون کلسیم، روی، مس، منگنز، آهن، پتاسیم و سدیم و ... هستند که باعث شده است تا در طب سنتی از این ترکیبات در درمان بیماری های مختلف استفاده گردد. البته باید توجه داشت که شاکله یک گیاه بطور کامل مفید نبوده و برخی از ترکیبات سمی و مضر نیز در آن ها یافت می شود. عناصری چون جیوه، سرب و آرسنیک ترکیباتی هستند که برای بدن انسان آسیب زا بوده و باعث به خطر افتادن سلامتی می شوند.

برخی از مهمترین ترکیبات درون ساختار این گیاهان به شرح ذیل می باشد:

• ترپنوئیدها (تری ترپن و ساپونین های استروئیدی)
• آلکالوئیدها شامل کافئین، کینین، نیکوتین و مورفین
• ترکیبات فنلی
• گلیکوزیدها
• پلی ساکاریدها شامل پکتین ها، رزین ها و موسیلاژها

انواع گیاه دارویی

تعداد گیاهان دارویی آنقدر زیاد است که نمی توان به طور دقیق آماری از آن ارائه کرد. اما برخی از شناخته شده ترین و مهمترین گیاهان دارویی که اکثر افراد نیز با آن ها آشنایی دارند را در ادامه این مقاله بررسی خواهیم کرد.

آویشن

آویشن یکی از گیاهان پرخاصیت دارویی است که در صنعت غذا، دارو و آرایشی بهداشتی استفاده های فراوان دارد. این گیاه معطر برای درمان بیماری هایی نظیر افسردگی، سرماخوردگی، سردرد، بی خوابی، فشار خون و چربی خون موثر می باشد. همچنین این گیاه بعنوان داروی ضد نفخ، ضد تشنج و هضم کننده غذا نیز استفاده می شود.

گل گاوزبان

گاوزبان، یکی از معروفترین و پرمصرف‌ترین گیاهان دارویی است که دارای گل هایی به رنگ آبی، سفید، بنفش می باشد. گل گاو زبان خواص بی نظیری دارد که شامل تصفیه خون، آرام کننده اعصاب، ادرارآور، تقویت کننده کلیه، کاهش سرفه، رفع سرماخوردگی و منظم کننده ضربان قلب و درمان افسردگی می باشد.

مرزنجوش

گیاه مرزنجوش به عنوان یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی که در تقویت سیستم عصبی موثر می باشد و دارای طبعی گرم و رایحه ای معطر است. از برگ، گل و جوانه مرزنجوش می توان بعنوان مصرف خوراکی استفاده کرد و از آن دمنوش تهیه نمود.

بابونه

بابونه یک گیاه پرخاصیت است که از مهمترین خواص آن می توان به رفع استرس، تقویت سیتم ایمنی بدن، کاهش بی خوابی، ضد التهاب، ضد میکروب، رفع مشکلات قائدگی بانوان، درمان مشکلات هاضمه و معده، ضد اسهال و ضد اسپاسم اشاره کرد.

دارچین

دارچین بعنوان یک گیاه دارویی با خاصیت فراوان در رفع اختلالات عصبی و بیماری قلبی موثر بوده و دارای اثرات ضد میکروبی، ضدالتهابی و ضد باکتریایی است.

رزماری

رزماری یک گیاه دارویی است که حاوی ترکیبات مفیدی از دو آنتی اکسیدان قوی به نام کارنوزول و رزمارینیک می باشد. رزماری اثرات ضد سرطانی، ضد التهابی و ضدعفونی کننده دارد. این ماده در تقویت حافظه و هوش، کاشه اضطراب، بهبود گوارش و سلامت قلب و عروق موثر می باشد.

جینسینگ

جینسینگ یک گیاه بومی شرق آسیا می باشد گه میوه، ریشه و گل آن کاربرد دارد. این ماده باعث تقویت سیستم ایمنی شده و اثرات قابل توجهی همچون کاهش استرس، کاهش وزن، درمان سردرد، بهبود خواب، افزایش انرژی و بهبود گوارش می گردد. همچنین این ماده در تقویت سیستم باروری موثر بوده و سبب بهبود عملکرد سیستم تولید مثل می گردد.

زنجبیل

زنجبیل یک گیاه دارویی با خواص آنتی اکسیدانی فراوان است. این گیاه سبب کاهش رادیکال های آزاد و مبارزه با عوامل بیماری زا می شود. زنجبیل از سمیت بدن و عفونت های قارچی و ویروسی جلوگیری کرده و با بهبود گردش خون در بدن با انواع بیماری ها مبارزه می کند. زنجبیل یک ماده ضد التهاب، ضد سرطان، ضد اسپاسم و ضد سرفه می باشد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. این گیاه با ارزش باعث تنظیم قند خون، رفع حالت تهوع، رفع دل پیچه و نفخ، بهبود سرماخوردگی، بهبود هضم و گوارش می گردد.